(Xin click vào đây để nghe giọng đọc truyện của Ánh Nga nguoigactruong.wma)
Nghe tiếng quát tháo từ đàng xa, lũ học tṛ khóa vội ṿi nước rồi ù té chạy mỗi đứa một hướng, đứa nấp sau dăy nhà vệ sinh, đứa lẩn quanh dăy xe đạp dựng ngổn ngang, đứa chạy thẳng về lớp… Hồi kẻng vang lên, học tṛ vội vă xếp hàng. Mấy thằng nghịch ngợm quần áo c̣n vấy nước, mồ hôi nhễ nhại, xô đẩy nhau trong hàng, cười hể hả.
Năm ấy chúng tôi học lớp Tám, ở vào độ tuổi mười ba, mười bốn, cái tuổi nghịch ngợm nhất của một đời người. Năm ấy cũng là năm đầu tiên các lớp ở trường được tổ chức lại cho nam nữ sinh học chung. Trong khi các nữ sinh lớp tôi nhiều chị trông đă ra dáng thiếu nữ yểu điệu với tà áo trắng - trường quận lỵ có khá nhiều học tṛ học muộn - th́ các cậu quần xanh vẫn tinh quái chạy đưổi nhau quanh sân, xốc xếch như trẻ con. Có lần, khi thầy vừa bước ra khỏi lớp, vài cậu nghịch đến nỗi gom rác thành một đống nhỏ rồi châm lửa đốt ngay dưới gầm bàn, khói lên nghi ngút làm các bạn gái sợ xanh mặt! Tôi vẫn c̣n nhớ rất lâu h́nh ảnh đôi mắt tṛn đen láy của cô bạn nhỏ đầy nước mắt khi bị mấy tên con trai chọc phá vẩy mực vào tà áo dài… Từ hôm ấy, tôi cũng bớt tinh nghịch đi đôi chút.
Giờ chơi! Cái giờ linh thiêng của tuổi học tṛ. Mỗi ngày chỉ có một lần mười lăm phút, mà sao tuyệt vời, vui sướng, và yêu quí thế! Những ngày nóng bức, nắng chang chang như thiêu như đốt trên sân trường không một bóng cây cao, lũ con trai quần thảo nhau với quả banh da vá chằng vá chịt, mồ hôi mồ kê vă ra như tắm! Đến khi tiếng kẻng gơ giờ vào học, cả bọn xô đẩy nhau chạy về hồ nước xi măng mới xây cạnh đường hành lang dẫn xuống quán giải khát. Ṿi mở ra, nước tuôn xối xả, mát rười ruợi. Đứa há miệng vào ṿi, uống ừng ực. Đứa vă nước rửa mặt, hắt nước lên đầu, xoa nước vào cổ. Đứa xắn ống quần, gác chân lên kỳ cọ… Sân trường đă vắng mà các cậu vẫn c̣n tiếc rẻ chưa muốn về lớp xếp hàng. Vài cậu tinh quái, bịt tay vào ṿi cho nước xịt ra tung tóe, vừa cười đùa hả hê, vừa liếc mắt quanh trông chừng. Đó là lúc tiếng quát tháo thường vang lên từ phía quán nước. Cả bọn chỉ đợi có thế, xô đẩy nhau ù té chạy, có khi không kịp khóa cả ṿi nước... Tiếng quát mắng ấy đă là một phần trong tṛ chơi tinh nghịch của bọn học tṛ. Hôm nào không có tiếng quát là đứa nọ nh́n đứa kia, ra vẻ thất vọng! Cái âm thanh dữ dội nhưng thân thuộc ấy đến từ một người đàn ông lực lưỡng, hay mặc áo tay ngắn màu xanh lam hay màu kaki, đi nhanh như chạy - mà cũng có khi chạy thật - với một bên tay áo phất phơ trong gió. Người đó là bác Hai Thể.
Không biết bác Thể đă làm việc ở Trường từ bao giờ, nhưng năm 1968 khi khóa chúng tôi nhập học Đệ Thất th́ đă thấy bác ở đó rồi. Bác có một giọng nói mang âm hưởng đồng quê miền Bắc, lại sang sảng như lệnh vỡ. Bác nói đă to, cười c̣n to hơn. Khi lũ học tṛ nghịch ngợm cái ǵ làm bác không vừa ḷng, bác quát tháo như một ông tướng đang xung trận. Có khi bác c̣n chửi thề nữa! Lũ chúng tôi kiêng dè bác, nhưng không ghét bác chút nào. Trái lại, bác càng quát to th́ những đứa tinh nghịch nhất lại càng thích chí. Đến khi bác văng tục ra th́ lũ trẻ vừa chạy vừa vỗ tay reo ḥ. Có lần bác tức quá, cất bước th́nh thịch đuổi theo. Thường th́ bác chỉ dậm dọa thôi. Nhưng cũng có khi bác đuổi bắt thật! Đứa nào vô phúc bị bác bắt được là bác nắm vào tai đau điếng, dọa lôi lên mách thầy Tổng giám thị. Những đứa ranh mănh nhất đều biết rằng nếu bị bác đuổi kịp th́ việc trước tiên là phải luồn ngay sang phía bên trái của bác. Thằng bên phải thế nào cũng bị bác nhéo tai, nhưng thằng bên trái th́ thoát: v́ cánh tay bên trái của bác Thể cụt đến quá khuỷu.
Gia đ́nh bác Thể được cấp một chỗ ở ngay trong khuôn viên nhà trường, phía sau quán nước. Dinh cơ của bác tuy khiêm nhường nhưng rất riêng biệt, học tṛ không dám léo hánh đến đấy. Có lần, tôi ṭ ṃ rón rén đi qua, thấy bác nằm trước cửa lim dim đong đưa trên vơng, thở khói ra mù mịt. H́nh như bác hút cả thuốc vấn lẫn thuốc lào. Chợt trông thấy tôi, bác ngóc đầu dậy hỏi: “Vào đây nàm ŕ, hử?” Tôi c̣n đang lúng túng, th́ bác đă khoát tay nói: “Tránh ra kia chơi, không tao hút thuốc, ngửi thấy nại bắt chiếc!”
Tôi sẽ không nhớ nhiều về bác Thể, người gác trường năm xưa, nếu không có một buổi trưa cuối tuần nắng gay gắt, lớp chúng tôi được phân công vào trường “làm công tác vệ sinh”. Những ngày làm công tác như thế là những ngày vui, dịp may cho chúng tôi đến trường để vừa trồng cây, nhổ cỏ, vừa vui đùa với nhau thỏa thích ngoài trời. Thích nhất là không cần phải mặc đồng phục. Hôm ấy, lũ chúng tôi h́ hục từ sáng đến trưa ngoài sân nắng, dùng tay không hay xẻng nhỏ nhổ từng cụm cỏ cháy trong tiếng cười đùa hồn nhiên. Đến trưa, việc th́ chưa đâu vào đâu, nhưng cả lũ đă mồ hôi như tắm! Thầy Giám thị xem chừng cũng đă thấm mệt, bảo tất cả nghỉ tay. Lũ học tṛ tiếc rẻ, nấn ná măi rồi cũng phải ra về. Đạp xe đi được một quăng dưới trời nắng chang chang, tôi chợt nhận ra là ḿnh quên cái mũ vải ở trong lớp. Nghĩ đến vẻ mặt không bằng ḷng của bố tôi mỗi khi thấy tôi về mà không đội mũ, tôi vội bỏ các bạn, quành xe lại vào trường t́m mũ.
Cổng trường vẫn c̣n hé mở. Chiếc mũ lưỡi trai vải xám của tôi vẫn nằm yên trên bàn trong lớp học. Lấy mũ ấn vào đầu, tôi hấp tấp dắt xe ra cổng. Vừa lúc đó, tôi thấy một dáng người lực lưỡng, lom khom trên sân cỏ phía sau trường, nơi chúng tôi vẫn chạy chân trần đá bóng hàng ngày. Không nén được ṭ ṃ, tôi dựng xe vào hàng rào, rảo bước ra sân sau. Bác Hai Thể đang c̣ng lưng lần ṃ từng bước trên sân nắng, vừa đi vừa dùng chân di di xuống cỏ. Chốc chốc, bác lại cúi xuống, lấy bàn tay duy nhất lục lọi trong đám cỏ cháy, nhặt một miếng ǵ lên, rồi lại lẩm bẩm vất sang bên. Chợt thấy tôi, bác dừng tay, hất hàm hỏi:
- “Mày chưa về c̣n vào đây nàm kí ŕ?”
Tôi ngượng nghịu, giật cái mũ ra khỏi đầu, đáp:
- “Cháu quên cái này trong lớp…”
Bác Thể không nói ǵ, lại cúi xuống lục lọi trong đám cỏ khô. Không nhịn được, tôi hỏi:
- “Bác Hai mất tiền hở?”
Bác không nói nửa lời, vẫn kiên nhẫn dùng cả chân lẫn bàn tay c̣n lại lần ṃ trong đám cỏ, tay áo kia phất phơ theo từng nhịp điệu của thân h́nh. Tôi thấy thương hại bác, hăm hở bước vào:
- “Cháu kiếm giúp bác cho…”
Bỗng bác đứng phắt người lên, quát to:
- “Xéo ngay! Rẫm phải th́ đứt toang chưn ra!”
Tôi giật ḿnh, lùi lại, ấp úng:
- “Cái … cái ǵ… vậy bác Hai?”
Bác chẳng nói chẳng rằng, tiếp tục chăm chú vạch đám cỏ khô, lục lọi. Bỗng bác reo lên, giọng mừng như bắt được vàng:
- "Đây rồi! Vớ được mày rồi!"
Bác giật mạnh cả túm cỏ, rồi quay lại tôi, nhe hàm răng vàng khè thuốc lào, vừa cười hả hê vừa x̣e bàn tay cho tôi thấy. Trên bàn tay thô sần sùi với những móng cáu đen, tôi thấy đầm đ́a những máu! Lẫn trong những giọt máu nhọc nhằn cùng cỏ khô và đất cát lấp lánh một mảnh thủy tinh nhọn hoắt dưới nắng trưa vàng. Tôi hoảng hốt kêu lên:
- "Bác bị sao vậy?"
Bác Thể nín bặt nụ cười, quệt tay vào cạnh quần, lẩm bẩm:
- "Sao kí ŕ? Không nhặt cho bằng được th́ trưa mai chúng mày đá bóng, đứt chưn ra bằng chết! ... Đi ra cho tao c̣n khóa cổng nại!"
Trên đường về, những hàng cây im bóng thiu thiu ngủ trong ngọn gió trưa hè mơn man, phơ phất. Con đường đất đỏ yên tĩnh lạ lùng! Ngoài tiếng gió và tiếng cây lá ŕ rào, tôi chỉ c̣n nghe thấy tiếng lạo xạo của bánh xe đạp lăn đều trên những viên đá nhỏ. Trên con đường này, hàng ngày tôi đă cùng các bạn tung tăng đến trường để học thêm bao điều mới lạ. Cũng trên con đường này, hàng ngày chúng tôi đă nghịch ngợm vui đùa suốt lối đi về. Tôi quen thuộc từng lùm cây bụi cỏ, từng vách nhà, từng góc khuất hai bên đường. Tôi yêu con đường này, tôi yêu trường tôi biết bao nhiêu! Ngôi trường ngoại ô mà từ những ngày đầu nhập học chúng tôi đă hănh diện trong quần xanh áo trắng dù trên đầu là mái tôn bốc khói, dù dưới chân là sân khô cỏ cháy không một bóng cây cao. Nhớ thời gian tường rào c̣n đang xây dở dang, có ngày đàn ḅ ở đâu tràn vào sân, vừa phóng uế vừa kêu rống ầm ĩ! Chả trách chị tôi đă khóc lóc và đ̣i “đ́nh công” không chịu học khi chuyển trường từ Sài-g̣n về đây vào năm học cuối... Thế nhưng tôi vẫn cứ yêu quí ngôi trường này v́ nó là của tôi, của tôi cả những khi hănh diện được nhận bảng danh dự dưới cột cờ lẫn những lúc bị phạt giữa lớp v́ nghịch ngợm. Của tôi cả những ngày gió hắt bụi mưa vào lớp lốm đốm nḥe sách vở và cả những ngày nắng nung hầm hập đến lạnh toát hơi người. Của tôi thầy cô, của tôi bạn bè, của tôi tất cả những ǵ thân thương, những ǵ tôi đă sung sướng cho đi và nhận lại trong một cảm giác hạnh phúc, cái hạnh phúc của một thuở ban đầu hồn nhiên trân quư. Và hôm nay, tôi chợt nhận ra của tôi thêm một điều mới lạ: đó là h́nh ảnh người đàn ông gác trường cụt một tay, ăn nói cộc cằn, lom khom trên sân cỏ giữa trưa hè nắng cháy!
Tôi biết t́nh thương và những tấm ḷng không hề cần sáo ngữ. Bao nhiêu năm tháng đă qua đi. Ḍng thời gian vẫn trôi, phủ mờ lớp bụi lên trí nhớ nhọc nhằn. Nhưng h́nh ảnh một bàn tay sần sùi đất cát, một cánh tay áo phất phơ trong gió cùng những ngôn từ thô thiển của người gác trường gần bốn mươi năm về trước vẫn theo chân tôi bước măi trên đời, vẫn là của riêng tôi như bao nhiêu kỷ niệm êm đềm khác dưới ngôi trường thân yêu năm cũ. Những kỷ niệm tiếp nối đă làm thành từng xâu chuỗi hạnh phúc giúp tôi đứng vững trong gió băo cũng như trong nhàm chán của cuộc đời. Những kỷ niệm của riêng tôi mà không ai cướp được đi, không bụi thời gian nào có bao giờ làm cho phai nhạt.
Nguyễn Hưng
(Khóa 7)