“AI” tư vấn sức khỏe
“AI” TƯ VẤN SỨC KHỎE
Lê Tấn Tài
Hiện nay, phần lớn chúng ta có xu hướng tìm kiếm thông tin sức khỏe trên YouTube hoặc hỏi đáp về bệnh tật trên các diễn đàn sức khỏe. Tuy nhiên, liệu những thông tin từ các nguồn này có đáng tin cậy? Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển mạnh mẽ, nhiều người chuyển sang sử dụng các công cụ AI để tham vấn. Tỉnh Saitama, Nhật Bản vừa chính thức thử nghiệm phần mềm tư vấn sức khỏe sử dụng trí tuệ nhân tạo trên toàn tỉnh trước khi đưa vào sử dụng chính thức từ giữa tháng 7/2025. Vậy, AI có phải là nguồn thông tin đáng tin cậy tốt nhất?
Cần hiểu rằng, nguồn dữ liệu của AI không đơn thuần chỉ được lấy từ Internet. Các mô hình AI được huấn luyện trên những bộ dữ liệu khổng lồ, bao gồm sách chuyên ngành, bài báo khoa học, hướng dẫn y khoa được công bố rộng rãi và các tài liệu được cấp phép. Dù vậy, điều quan trọng cần nhấn mạnh là AI không thể thay thế hoàn toàn cho chẩn đoán và tư vấn từ các bác sĩ.
Khi được hỏi về thuốc, AI có thể cung cấp các thông tin tổng quan dựa trên tài liệu y khoa chính thống (như hướng dẫn sử dụng thuốc, dược điển, hoặc các y văn quốc tế). Đối với những thông tin cần cập nhật mới nhất, AI có thể truy cập vào các nguồn uy tín trên Internet như FDA, EMA, PubMed, hay Mayo Clinic. Tuy nhiên, AI không thực hiện việc kê đơn hay chẩn đoán bệnh — nó chỉ đóng vai trò cung cấp kiến thức tham khảo. Việc sử dụng thuốc cuối cùng vẫn cần có sự quyết định của bác sĩ hoặc dược sĩ dựa trên tình trạng sức khỏe cụ thể của người bệnh.
Để đánh giá độ tin cậy của thông tin, AI sử dụng các nguồn sau:
1. Thông tin chính thống (y văn, tài liệu y khoa)
Đây là những nguồn chuẩn mực, đã được thẩm định bởi giới chuyên môn:
– Hướng dẫn sử dụng thuốc chính thức: Ví dụ tờ hướng dẫn đi kèm thuốc do nhà sản xuất phát hành, đã được các cơ quan như FDA (Mỹ), EMA (Châu Âu), hoặc Bộ Y tế (Việt Nam) phê duyệt.
– Sách và dược điển: Như Martindale: The Complete Drug Reference, British National Formulary (BNF), hoặc Dược điển Việt Nam.
– Hướng dẫn lâm sàng (clinical guidelines): Của các hội chuyên ngành (ví dụ: Hội Tim mạch, Hội Nội tiết), thường nêu rõ liều lượng, chỉ định, chống chỉ định.
– Tạp chí y khoa: Các nghiên cứu đăng trên The Lancet, JAMA, NEJM, hay PubMed.
Đây là nền tảng để bác sĩ, dược sĩ quyết định kê đơn và điều trị.
2. Thông tin tham khảo từ Internet
Có hai loại:
* Nguồn đáng tin cậy:
– Bệnh viện, trường y, tổ chức y khoa: Mayo Clinic, Cleveland Clinic, MedlinePlus.
– Các cơ sở y tế uy tín tại Việt Nam: Vinmec, Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Đại học Y Dược.
* Nguồn kém tin cậy:
– Blog cá nhân, diễn đàn, mạng xã hội, YouTube, TikTok… (nhiều khi chưa được kiểm chứng, dễ sai lệch).
– Internet có thể giúp tra cứu nhanh, nhưng cần lọc nguồn và so sánh với tài liệu y khoa chính thống.
3. Nguyên tắc an toàn khi tiếp nhận thông tin thuốc
– Xem nguồn có chính thức hay không (FDA, Bộ Y tế, WHO…).
– Kiểm tra ngày cập nhật (thuốc và hướng dẫn thay đổi theo thời gian).
– Không dùng thông tin mạng xã hội để thay thế chỉ định bác sĩ.
4. Cách AI phân biệt thông tin “đáng tin cậy”
AI đánh giá độ tin cậy thông qua nhiều lớp:
– Trong quá trình huấn luyện: AI được “học” từ kho dữ liệu gồm nguồn khoa học chính thống (dược điển, bài báo y khoa, hướng dẫn lâm sàng) và cả tài liệu phổ thông (tin tức, blog). Hệ thống được dạy cách nhận diện ngôn ngữ học thuật, dẫn chứng và cách trích nguồn. Ví dụ, một bài từ The Lancet sẽ có cấu trúc nghiên cứu rõ ràng, trong khi blog cá nhân thường thiếu số liệu và trích dẫn.
– Khi tra cứu trên Internet (real-time): AI có thể đối chiếu nguồn theo độ uy tín của tên miền (như .gov, .edu, .org của các cơ quan y tế) hoặc ưu tiên các trang chính thức của tổ chức lớn (FDA, WHO). Các trang tin y khoa như Medscape hay PubMed được xếp hạng uy tín trung bình đến cao, trong khi blog cá nhân hay mạng xã hội có độ tin cậy thấp.
– AI đánh giá nội dung dựa trên các tiêu chuẩn: thông tin có nguồn gốc rõ ràng, được trích dẫn khoa học, phù hợp với y văn, và không sử dụng ngôn ngữ quảng cáo thái quá (ví dụ: “chữa khỏi 100%”). Trong khi đó, các trang thương mại điện tử (Amazon, Shopee) thường thiên về mục đích tiếp thị, còn nền tảng như blog, TikTok hay YouTube chủ yếu chia sẻ kinh nghiệm cá nhân chưa được kiểm chứng. Do đó, những nguồn này chỉ nên dùng để tham khảo và không thể thay thế cho tư vấn y tế chuyên nghiệp.
– Hạn chế: AI không phải lúc nào cũng phân biệt tuyệt đối đúng. Trong trường hợp thông tin mập mờ, hệ thống sẽ đưa ra cảnh báo cho người dùng, chẳng hạn: “Nguồn này chưa được xác thực, bạn nên kiểm chứng với bác sĩ hoặc tài liệu y khoa chính thống.”
– Tóm lại, AI đánh giá độ tin cậy của thông tin dựa trên nguồn gốc (authority), ngữ cảnh (context) và mức độ dẫn chứng (evidence).
Một Vài Ví Dụ Phân Tích Của AI
1. Phân tích video: “Trứng luộc đánh bay trào ngược dạ dày”
Theo các nguồn y tế uy tín (Vinmec, Healthline, Medical News Today), lòng trắng trứng dễ tiêu hóa và ít chất béo, có thể hỗ trợ giảm triệu chứng trào ngược. Tuy nhiên, không có thực phẩm nào chữa khỏi hoàn toàn bệnh trào ngược dạ dày.
Các video với tiêu đề giật gân (ví dụ: “đánh bay bệnh không cần thuốc”) thường là câu view, thiếu dẫn chứng khoa học và có thể gây hiểu nhầm nguy hiểm nếu người xem bỏ qua điều trị y tế.
Lời khuyên: Nên kết hợp chế độ ăn uống cân bằng, thay đổi lối sống và tham vấn bác sĩ chuyên khoa.
2. Phân tích video: “7 loại rau củ cực kỳ tốt cho thận”
Một số loại rau củ như súp lơ, ớt chuông đỏ, bắp cải, dưa chuột, hành tây… được khuyến nghị trong chế độ ăn hỗ trợ sức khỏe thận do giàu chất chống oxy hóa, ít kali (theo National Kidney Foundation, Mayo Clinic). Tuy nhiên:
Người bình thường có thể hưởng lợi từ các loại rau củ này.
Người suy thận cần thận trọng vì một số rau củ chứa nhiều kali/phospho, có thể gây hại.
Cần kiểm tra nguồn thông tin: Nếu video không dẫn chứng từ tổ chức y tế uy tín, chỉ nên xem như tham khảo. Người có bệnh thận nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng.
3. Phân tích: “Ăn cháo đậu xanh/đậu đen tốt cho thận”
Đậu xanh và đậu đen giàu chất xơ, chất chống oxy hóa, có lợi cho sức khỏe tổng thể và gián tiếp hỗ trợ thận ở người bình thường hoặc có nguy cơ tiểu đường/cao huyết áp. Tuy nhiên:
Không có bằng chứng cho thấy chúng chữa được bệnh thận.
Người suy thận mạn tính (giai đoạn 3–5) cần hạn chế do hàm lượng kali và phospho cao, có thể gây hại.
Kết luận: Đây là thực phẩm bổ sung dinh dưỡng, không phải thuốc chữa bệnh. Người suy thận cần tham vấn bác sĩ trước khi sử dụng.
4. Tóm lại:
Khi tiếp cận thông tin sức khỏe trên Internet, cần ưu tiên nguồn chính thống (tổ chức y tế, bệnh viện uy tín), tránh tin vào các tuyên bố tuyệt đối hoặc thiếu dẫn chứng. AI có thể hỗ trợ đánh giá thông tin, nhưng không thay thế tư vấn của bác sĩ.
Cách Phân Biệt Video Youtube Về Sức Khỏe Đáng Tin Cậy
Hiện nay, YouTube xuất hiện tràn lan các video đưa ra những tuyên bố thiếu cơ sở khoa học, chẳng hạn như “ăn thứ này chữa khỏi bệnh kia”. Người dùng cần hết sức cảnh giác với những kênh YouTube kiểu này, chúng thường có các đặc điểm nhận diện sau:
– Nguồn gốc không rõ ràng: Kênh không công khai người đứng sau, người nói không rõ chuyên môn hoặc có nội dung trái ngược với kiến thức y khoa hiện đại (y văn), thường tự xưng là “thầy lang” hay “chuyên gia” mà không có bằng cấp chứng minh.
– Ngôn từ cực đoan và tuyệt đối: Sử dụng các khẳng định như “khỏi hẳn 100%”, “không cần thuốc”, “bài thuốc bí truyền”.
– Thiếu dẫn chứng khoa học: Chỉ dựa trên trải nghiệm cá nhân mang tính cảm tính, không cung cấp bằng chứng nghiên cứu hay dẫn nguồn đáng tin cậy.
– Mục đích thương mại: Kêu gọi người xem mua sản phẩm một cách công khai.
– Kêu gọi thay thế điều trị: Khuyến khích người bệnh ngừng sử dụng thuốc hoặc thay thế hoàn toàn phác đồ điều trị từ bác sĩ.
Ngược lại, một video có cơ sở khoa học thường có những đặc điểm:
– Người trình bày có chuyên môn: Họ là các chuyên gia y tế (bác sĩ, dược sĩ) và được giới thiệu rõ ràng.
– Có trích dẫn đáng tin cậy: Thông tin được dẫn nguồn từ các nghiên cứu khoa học, hoặc khuyến cáo từ các tổ chức uy tín như WHO, Bộ Y tế, hay các bệnh viện lớn.
– Tôn trọng điều trị chính thống: Video chỉ mang tính chất hỗ trợ, khuyến khích người xem kết hợp với phác đồ y tế chính thống và luôn kèm cảnh báo “Đây chỉ là thông tin tham khảo”.
– Nguyên tắc an toàn: Luôn nhấn mạnh người xem phải tham vấn ý kiến bác sĩ trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào và khẳng định thông tin trực tuyến không thể thay thế cho chẩn đoán và điều trị chuyên môn.
Trong bối cảnh này, trí tuệ nhân tạo (AI) có thể hỗ trợ kiểm tra thông tin, đánh giá độ tin cậy của nguồn dẫn và cảnh báo nguy cơ. Tuy nhiên, người dùng vẫn cần phát huy tư duy phản biện và luôn tham vấn ý kiến bác sĩ trước khi quyết định áp dụng bất kỳ thông tin nào từ video.
